Malo je poznato da je, crnogorski genije i prosvetitelj, Petar II Petrović Njegoš bio prvi crnogorski šahista. ”Pisma iz Italije” Ljubomira Ljube Nenadovića, spomen svjedočenje našem najvećem sinu, opisuju već bolnog Njegoša, zamišljenog nad šahovskom tablom. Njemački putopisac Berhard Švarc (B.Shwarz) bilježi susrete sa Pavlom Rovinskim, uz šah, sada već daleke 1881. godine. Zanimljivo je da je šah u Crnoj Gori ozakonjen (!) čak 61 godinu, prije osnivanja Šahovskog saveza Crne Gore. Opšti imovinski zakonik, Valtazara Bogišića, temelj prava u Crnoj Gori, ozakonio je u svom 477 članu šah.

Burni događaji iz prve polovine prethodnog vijeka, učinili su da nemamo potpuniju sliku šahovskog života u Crnoj Gori. Najstariji aktivni klub, osnovan je 1923. godine, a riječ je o ŠK Nikšić. Boravak Svetozara Gligorića, koji je tokom Drugog svjetskog rata bio partizanski oficir, podstakao je Božidara Kažića, da počne sklapanje, rasutog šahovskog mozaika u Crnoj Gori.

Nekoliko mjeseci nakon obnove Šahovskog saveza Jugoslavije, tačnije februara 1949 godine, osnovan je Šahovski savez Crne Gore. Tvrdnje potvrđuje i izvještavanje Pobjede, od 9.2.1949. godine. Međutim, dobre namjere i lijepe želje, nije bilo lako ostvariti. Pa je prvo zvanično prvenstvo odigrano 1951. godine, uz dva nezvanična koja ne smijemo zaboraviti, dok su dame na scenu prvi put stupile 1961. godine.

Ova zanimljiva istoriografska građa, dostupna je zahvaljujući pregalaštvu, profesora Maksima Lutovca, koji je za pedeseti i šezdeseti jubilej šahovske organizacije u Crnoj Gori, podario javnosti knjige ”Šahovski vijenac” i ”Crno bijela polja Crne Gore”. Dvije knjige u kojima su pomenuti događaji opisani mnogo detaljnije, koji predstavljaju svojevrsnu Bibliju šahovske Crne Gore.

U kratkoj retrospektivi prisjetimo se najznačajnih šahovskih događaja održanih na tlu Crne Gore:

Već davne, 1954. godine, Herceg Novi je bio domaćin ženskog zonskog turnira, na kome je trijumfovala Verica Nedeljković, koja će godinama biti u najužem krugu konkurentkinja za titulu boginje Kaise.

Devet godina kasnije, 1963. Budva je bila domaćin najjačim studentima šahistima na Studentskoj Olimpijadi. Trijumfovala je Čehoslovačka, ispred Jugoslavije i Bugarske. Domaćin je nastupio u sastavu: Parma, Minić, Marković, E.Bukić i Ostojić). Crna Gora je dvije godine kasnije bila domaćin seniorskog šampionata Jugoslavije na kome je trijumfovao Svetozar Gligorić. Zanimljivo je istaći da je najbolji igrač Crne Gore, svih vremena, Božidar Bonja Ivanović bio demonstrator.

Godine 1967. susret reprezentacija Jugoslavije i SSSR-a organizovan je kao meč turnir u Budvi. Sovjetska ekipa (Talj, Korčnoj, Geler, Tukmanov, Suetin, Gipslis) tijesno je sa 19:17 savladala domaćina (Gligorić, Ivkov, Ćirić, Bukić, Minić, Bogdanović). Krem jugoslovenskog i sovjetskog šaha je boravio u Budvi, a na turniru pojedinačno je najuspješniji bio Korčnoj.

Oči svjetske šahovske javnosti bile su uprte u Beograd, 1970 godine. Po završetku, antologijskog, ”Meča stoljeće” svjetska šahovska elita se preselila u Herceg Novi. Nakon 22 kola, u dvokružnom nadmetanju, prvo mjesto ubjedljivo je osvojio Robert Džejms Fišer, sa čak 19 poena, čak 4,5 više od drugoplasiranog Mihaila Talja. Nakon dvije godine Fišer je sjeo na svjetski tron, pobjedom protiv Borisa Spaskog u Rejkjaviku.

Organizacija međunarodnih turnira poput onih u Baru (1977 i 1980), Podgorici (1984) i Nikšiću (1978), upalila je crnogorsku luču na svjetskoj šahovskoj mapi. Šahovska elita je bila redovni gost naše male zemlje.

Sjaj šahovske luče naveo je Stanislava Ćana Koprivicu i njegov ”Montex” da 1983. godine u Nikšiću organizuju super turnir. Tri bivša svjetska prvak (Talj, Petrosjan, Spaski) i mnoga poznata imena, na kraju se gledali u leđa, mladom Gariju Kasparovu koje je ubjedljivo trijumfovao. O karijeri Kasparova nakon Nikšića je suvišno i pričati.

Po dobroj praksi, od prije trinaest godina, brzopotezna elita se spustila u Herceg Novi. Nakon dvoboja, najbolji ”revolveraš” je bio pomenuti Kasparov sa 13.5/16, cijela tri poena ispred drugoplasiranog Korčnoja.

Čudo u Miločeru, u momentima razaranja velike zemlje, predstavlja povratak Roberta Fišera šahu 1992. godine. Revanš meč protiv Spaskog, privukao je pažnju cijelog svijeta, ali i nažalost, velikom šampionu stvorio probleme koji su ga pratili do kraja života.

U novijoj istoriji, Crna Gora je bila i domaćin 5 šampionata Evrope za mlade (2003, 2005, 2006, 2008 i 2013) i seniorskog pojedinačnog šampionata Evrope 2009 godine.

Šahovskom ugledu Crne Gore doprinijeli su mnogi ljudi kroz ovo 70 godina. Božidar Bonja Ivanović, sin našeg najvećeg liričara Aleksandra Lesa Ivanovića, je bio sinonim za šah i u Jugoslaviji. Hronološki bi krenuli od pionira šahovskog života Božidara Kažića, preko crnogorskih šampiona Momčila i Božidara Ćetkovića, Blaža Sredanovića, Dragoljuba Minića, Momčila Vukovića, Maksima Lutovca, Đorđija Đurovića, Nikole Čiče Mijuškovića, Milana Bajovića, Mihaila Milonjića, Ljuba Živkovića. Srednja generacija naših majstora: Radovan Brajović, Radojica Dabetić, Mladen Krstić, Đorđije Kontić, Zdravko Vuković, Vladmir Pajković, Nebojša Nikčević, Blažo Kalezić. Dragan Kosić i Milan Draško su dostojno branili naše boje godinama, a sudbina ih je dovela u Crnu Goru, baš kao i Dragišu Blagojevića koji je 2008 godine donio prvo olimpijsko zlato za svoj rezultat na četvrtoj ploči. Mlada generacija sa višestrukim šampionom Nikolom Đukićem, za kojim idu Marko Krivokapić, reprezentativac Luka Drašković i mladići koji kucaju na vrata reprezentacije Aleksandar Tomić, Miloš Pečurica, Andrej Šuković. Predrag Nikač je 2019 osvojio u Kaljariju, Italija, titulu prvaka svijeta za osobe sa oštećenim vidom.

Pomenuti matadori na 64 polja, doprinijeli su uspješnosti i prepoznatosti crnogorske šahovske zajednice širom svijeta, koja je bila godinama domaćin svjetskoj šahovskoj eliti.

Međutim novi susret, nedavno završeni Kup evropskih šampiona, se desio za 70-i rođendan našeg saveza, i to, na dan rođenja čovjeka koji je izuzetno volio Crnu Goru. Na dan rođenja osmog prvaka svijeta u šahu, gusara iz Rige, Mihaila Talja